Zašto Persej? - ime poslednjeg makedonskog kralja i njegov istorijski značaj

Abstract

U radu se raspravlja o istorijskom značaju imena Persej koje je nosio poslednji makedonski kralj iz dinastije Antigonida. C obzirom na sve ono što se zna o kralju Filipu V, Persejevom ocu, i njegovim državničkim aktivnostima i propagandnoj delatnosti, ima dovoljno razloga da se veruje da je reč o smišljeno odabranom i programskom imenu. Ime Persej kao ime velikog grčkog heroja i legendarnog kralja kada se javi kao lično ime u okviru jedne kraljevske porodice moglo bi možda da ukaže da je ta porodica (Antigonidi) izvodila svoje poreklo od heroja Perseja, ili da je, opet, preko Perseja nastojala da se poveže sa najvećim grčkim herojem Heraklom. I sam Herakle je Perseid, potomak heroja Perseja, a dobro je poznato da Antigonidima nije bila strana heraklidska propaganda. Ukazivanje na zajedničko herojsko i heraklidsko poreklo bio je upravo dobar način da se uspostavi veza sa starom makedonskom dinastijom i kraljevskom kućom Argeada/ Temenida, a izvori navode i da se Filip V veoma trudio da pokaže da je u srodstvu sa Filipom II i Aleksandrom Velikim. Mislimo, međutim, da je u izboru imena za svog prvog sina (i pokazaće se naslednika), Filip imao na umu i druge stvari. U vremenu kada se kralju rodio sin Persej (213. ili 212. godina pre n.e.), Filip se već bio umešao u veliki rat (Drugi punski) koji je vođen na zapadu između Rimljana i Kartaginjana. Još 215. godine on je načinio sporazum o savezu sa najvećim rimskim suparnikom Hanibalom i poveo protiv Rimljana rat koji je poznat kao Prvi makedonski rat (vođen između 215. i 205. godine). Dobro je znao da rimska vojska, zauzeta ratom sa genijalnim kartaginskim vojskovođom, nije spremna da uđe s njim u otvoreni sukob, pa je postigao određene uspehe u Iliriji. Nije, međutim, izveo planirani pohod u Italiju, jer su Rimljani postigli veliki politički i diplomatski uspeh sklapajući 212. ili 211. godine savez sa Etolcima. Tako su ratne operacije uspeli da prenesu na grčko kopno i da vežu Filipu ruke u Heladi. Filipovo angažovanje na zapadu pratila je, nema sumnje, odgovarajuća propaganda. Svoju glad za osvajanjem i velike lične ambicije na zapadu on je dugo prikrivao pozivajući se upravo na opasnost koja je po Grčku dolazila sa tog zapada. Ova 'neman sa zapada' koju su predstavljali Rimljani pretila je da se kao oblak nadvije nad Heladom i porobi je. U toj veštoj propagandnoj igri veoma se dobro uklapa i 'persejski' simbolizam. Sam pomen heroja Perseja i njegovog imena kod Helena je odmah budio asocijacije na lik Meduze, jedine smrtne Gorgone, koju je Persej ubio, a njenu odsečenu glavu predao boginji Atini da je stavi na svoju egidu. Meduzin grozni lik sa iskolačenim očima i isplaženim jezikom kao simbol smrtne opasnosti i straha za ljudski naraštaj Heleni su mogli videti svakodnevno na frizovima svojih hramova, umetničkim predmetima i predmetima za svakodnevnu upotrebu, na oružju i slično. Persejev čin ubistva Meduze, uz pomoć boginje Atine, predstavlja zato i pobedu mudrosti nad strahom i zlim silama koje su opasno prkosile ne samo ljudima, nego i bogovima. Boravište Gorgona i drugih srodnih stvorenja se još kod starih pesnika stavlja daleko na zapad i one, kao i Hesperide ili Graje, prvobitno i simbolizuju zapad. Zato je i u Filipovom viđenju mita o Perseju i Meduzi, Rim simbolično mogao da predstavlja tu neman, Gorgonu sa zapada. Odatle je i herojsko ime Persej koje je savremenike najviše podsećalo na ubistvo Gorgone Meduze, izabrano kao ime za Filipovog sina baš u trenutku kada Filip bije bitku protiv te strašne nemani koja preti da porobi celu Heladu. Ovaj se 'persejski' simbolizam na zanimljiv način javlja i na novcu kralja Filipa V, kovanom upravo u periodu njegovih ratova sa Rimljanima (između 215. i 197. godine pre n.e.). Na aversima Filipovih srebrnih tetradrahmi, kao i na zlatnim staterima i bronzanim denominacijama, nalazimo karakteristične predstave heroja Perseja sa krilatim šlemom. Kovani novac bio je samo jedan od načina da nam se Filip pokaže kao veliki majstor propagande i verovatno je i preko novca mogao da izrazi svoje ambicije na zapadu. U tom svetlu treba gledati i na davanje imena Persej sinu kao na promišljen potez koji je bio u skladu sa tadašnjom kraljevom politikom i stremljenjima.

The paper discusses the historical significance of the personal name Perseus borne by the last Macedonian king of the Antigonid dynasty. It is argued that giving that name, which coincides, directly or indirectly, with issuing a new coin series of Philip V bearing an image of the great hero Perseus, is related to plans and political aspirations of king Philip V in the West. Using myth about Perseus for political reasons, most clearly expressed in the Medusa episode, shows intentions of Philip V in the First Macedonian War. The ambitious Macedonian king, like his famous heroic ancestor who beheaded Medusa, the only mortal Gorgon, had to deal with the Romans as with the Gorgon of the West. Because of its symbolism, the name Perseus, which constantly reminded the contemporaries of slaying the horrible Gorgon Medusa, is chosen as a name that will be given to Philip's son (and the heir, as it turned out) at the very moment (213 or 212 B.C.) when Philip is fighting a great battle against a horrible beast now threatening to conquer Greece.