Da li dopunska kondicionalnost prevenira pristupanje Evropskoj uniji? Demokratski 'korak unazad' Republike Srbije

Abstract

Integracija Zapadnog Balkana u Evropsku uniju u osnovi je uslovljena ispunjavanjem skupa kriterijuma čiji je cilj sveobuhvatna društvena promena. Ipak, politika proširenja Unije sadrži i izvestan broj dopunskih kriterijuma za zemlje Zapadnog Balkana, a posebno za Srbiju. Taj proces smo ranije označili kao 'kulturalizaciju' pristutih kriterijuma. On obuhvata izmenu inicijalnih, identitetski-neutralnih kriterijuma i tehničkih pitanja uključivanjem suočavanja s nasleđem identitetskih konflikata na Balkanu. Tako izmenjeni kriterijumi predstavljaju značajan izazov za političke institucije u još nekonsolidovanoj demokratiji. U članku se analizira način na koji je pridruživanje Uniji, kao rezultat dopunskog uslovljavanja, umesto da uživa društveni konsenzus ponovo otvorilo identitetske probleme, podelilo društvo i osnažilo diskurs o 'suverenitetu ', 'duplim standardima međunarodne zajednice' i 'nepravde učinjene Srbiji u vreme raspada Jugoslavije'. Srbija se nalazi u paradoksalnoj situaciji 'demokratskog zastoja' - potrebna joj je konsolidacija demokratije kako bi dostigla političku stabilnost vladavine neophodne za sprovođenje evropskih reformi, ali je nestabilnost u kojoj se nalazi rezultat samog pristupanja tj. dopunskih kriterijuma i reakcija na njih. U pitanju je teorijski relevantan slučaj u kojem dopunski kriterijumi preveniraju ispunjavanje osnovnih kriterijuma. Dalje se u članku analizira kako je ovaj trend moguće preokrenuti delimičnom promenom beneficijara evropskih podsticaja namenjenih kulturnoj promeni. Kako bi održivo uneo promene u neku političku zajednicu, proces eksterne podrške treba da bude otvoren u najvećoj mogućoj meri. Zaključuje se da eksterna podrška ne treba da pokriva samo glavne političke, ekonomske i pravne aktere, već treba da uključi i kulturne aktere, a posebno kulturno legitimne elite.

European Union integration of Western Balkan countries in conditioned on the fulfilment on the set of criteria aimed at profound societal change. However, there is a number of additional criteria within the EU enlargement policy for the Western Balkans and Serbia in particular. We have already designated this process as 'culturalization' of accession criteria. It comprises of alterations of criteria from initial, identity-neutral and technical issues to coming to terms with the legacy of identity conflicts in the Balkan region. These conditions pose a significant challenge to political institutions in a not yet consolidated democracy. In this article we analyze how, as a result of additional conditioning, the EU accession, instead of enjoying social consensus, has reopened identity issues, divided the society and boosted discourses on 'sovereignty', 'double standards of international community' and 'injustice' perpetrated to Serbia at the time of disintegration of Yugoslavia. Serbia is in a paradoxical situation we refer to as democratic deadlock - it is in need of consolidated democracy in order to achieve political stability and stable government capable to implement EU reforms, while the instability itself is a result of additional criteria for EU accession (and reactions to it). It is a theoretically intriguing case of additional criteria preventing fulfilment of the basic accession requirements. It is further analyzed how this observed tendency can be redirected through slight alteration of beneficiaries of EU incentives aimed at facilitating cultural change. In order to viably change the political community, external assistance process needs to be as inclusive as possible. It is argued that external assistance should not only cover main political, economic and legal actors, but also include cultural actors, especially culturally legitimate elites.