Arheologija za svakog - pregled aktivnosti "Vinča projekta" u okviru prezentacije i promocije istraživačkog rada

Abstract

Arheološko nalazište Belo brdo u Vinči iskopavano je u nekoliko serija terenskih kampanja. Pre inicijalnih istraživanja, lokalitet, odnosno njegov arheološki sadržaj bili su manje-više poznati samo žiteljima sela, odnosno predgrađa Vinča. Prva istraživanja odigrala su se početkom 20. veka i proslavila su lokalitet. Ti najraniji radovi na terenu i spektakularna otkrića privukli su pažnju lokalnih i inostranih časopisa onog vremena i zahvaljujući tome široka publika je mogla da dobije prvi uvid u arheologiju Vinče te prepozna značaj ovog nalazišta. Arheološkom timu su se tada priključili pojedinci izvan struke, a njihov angažman bio je ključan za obezbeđivanje finansijskih sredstava za istraživanje, pre svega onih iz inostranih izvora. Uprkos tome što je, s jedne strane, važnost lokaliteta isticana u javnosti, a s druge - uočena šteta koju su nalazištu nanosili reka Dunav i širenje savremenog naselja na areal lokaliteta, nikakav trud nije uložen u fizičku i pravnu zaštitu ovog arheološkog nasleđa. Istraživanja u drugoj polovini 20. veka odvijala su se u uslovima pojačanog interesovanja za arheologiju, te su imala primetno veći publicitet. To je bila glavna prednost, koja je omogućila da se šira javnost edukuje u pogledu karakteristika i načina života u praistorijskom naselju u Vinči, a istovremeno i da se istaknu uloga i relevantnost arheološkog istraživačkog rada. Tadašnji istraživači Vinče bili su svesni potrebe (i prednosti) približavanja lokaliteta i naučnog rada različitoj publici. Zahvaljujući njihovom zalaganju na ovom planu, nalazište je proglašeno za kulturno dobro od nacionalnog interesa i stavljeno pod pravnu zaštitu. U 21. veku, arheolozi-istraživači Vinče su uložili znatnu količinu energije u javnu prezentaciju i promociju nalazišta i naučnog rada. Osnovni cilj bio je da se oprobaju nove metode popularizacije arheoloških nalazišta i rezultata, a da se pritom javnost uključi u arheologiju preko neposredne komunikacije sa arheolozima i kroz zajedničke aktivnosti. Na osnovu prisustva ili odsustva interakcije sa publikom, i njenog oblika, primenjeni pristupi prezentaciji naučnog rada na Vinči mogu se svrstati u nekoliko kategorija: indirektan pristup (izložbe fotografija u realnom i virtuelnom okruženju), direktan (uobičajene galerijske izložbe, predavanja za širu publiku), interaktivan (podrazumeva neposredan kontakt između publike i arheologa ili publike i arheoloških nalaza) i praktičan (aktivnosti i radionice za decu). Dobar deo ovih poduhvata iziskivao je veliku energiju i upornost, ali su rezultati bili nadasve ohrabrujući i inspirisali su dalji trud. Zamišljene aktivnosti izuzetno dobro je prihvatila nenaučna publika, koja je bila veoma raznovrsna u pogledu starosnog doba, interesovanja, profesije, finansijskog i društvenog statusa. Ako se imaju u vidu sve češće pogrešne i zlonamerne interpretacije nalazišta u Vinči, ključni su i krajnje relevantni napori arheologa da dopru do najšire moguće publike, te da je uključe u promotivne aktivnosti i na taj način edukuju. Ovaj aspekt shvatamo kao neophodan i integralan deo arheološkog rada na Vinči i smatramo da upravo arheolozi nose odgovornost za izgradnju odgovarajuće i naučno zasnovane slike o arheološkim otkrićima i njihovom značaju. Fokus u budućnosti treba da bude na udruživanju snaga sa lokalnom zajednicom u pogledu planiranja i realizacije promotivnih aktivnosti, kao i na uspostavljanju partnerstva i saradnje sa drugim zainteresovanim stranama.

Science outreach has increasingly been recognised as a method of promoting research institutions, areas, process, results, and of contributing to the awareness and education of the public. This paper describes many different ways - some unconventional and highly imaginative - in which the archaeologists working at the site of Vinča in Serbia presented and promoted their work to the widest possible audience. The activities are provisionally placed into categories: indirect, direct, interactive and hands-on, indicating the route by which the information was conveyed to the public, but also reflecting the nature of the public response. The likely most effective, and certainly most enriching, were the outreach actions envisaged as a two-way process, enabling the flow of information between the presenters and the audience. Some new venues in publicising the research also were tested, through joint work of archaeologists and non-archaeologists. That engaging interested public in archaeology can bring practical benefits, which can be essential, was demonstrated already in the early 20th century-excavations at Vinča, when funding for the research was secured thanks to non-archaeologists on the team. Over the years, this practice has underpinned the efforts aimed at preserving and communicating the Vinča heritage. It might also be a domain in which a joint effort towards the site protection is possible of the opposed specialist and non-specialist voices interpreting the archaeology of Vinča.