Geneza pleistocenskih brežuljkastih morena Moračkih planina (Crna Gora)

Abstract

Moračke planine nalaze se u centralnom delu Crne Gore. Tokom pleistocena predstavljale su snažan centar glacijacije. Savremenim proučavanjima u zapadnom delu Moračkih planina istražen je specifičan oblik morena, do sada nepoznat na prostoru jugoistočnih Dinarida - brežuljkaste morene. Na krečnjačkoj podlozi akumuliran je morenski materijal u kome se nalazi više desetina nepravilno raspoređenih brežuljaka i sličan broj karličastih vrtača. Brežuljkaste morene nastale su na prostoru glaciokrasa na kojem je u preglacijalnom periodu bila dobro razvijena kraška morfologija. Preglacijalna kraška morfologija odredila je pravac kretanja lednika i njegove osnovne morfološke karakteristike (debljina i širina). Tokom najsnažnije faze glacijacije (MIS 12) iz centralnog dela planine prema zapadu pružao se Lukavičko-lukovski lednik na dužini od 16,5 km. U procesu deglacijacije, usled nejednake debljine lednika, dolazi do njegovog prekidanja i odvajanja donjeg, kraćeg dela, od ostatka ledene mase. Usled statičnosti ovog dela ledene mase dolazi do specifičnog akumuliranja morenskog materijala u vidu brojnih brežuljaka. Po otapanju ledene mase između brežuljaka formirane su karličaste vrtače. Paleogeografski značaj brežuljkastih morena ogleda se u mogućnostima detaljnijih proučavanja specifičnosti pleistocenskih lednika koje proističu iz njihove evolucije u glaciokraškim uslovima.

The Moračke Planine Mountains, situated in the central part of Montenegro, were the center of intensive Pleistocene glaciation. Specific type of moraines - hummocky ones, which have not been recorded in the southeastern Dinarides up to now, were recently identified and investigated in western part of the Moračke Planine Mts. Moraine material accumulated on limestone basement, where several tens of irregularly distributed hummocks and similar number of bowl-shaped dolines have been carved already. The hummocky moraines formed in the glaciokarst landscape where the well-developed Karst morphology has been shaped before glaciation. Pre-glacial Karst morphology determined the direction of glacier movement as well as its main morphological characteristics (thickness and width). During the most intensive glaciation phase (MIS 12) the Lukavičkolukovski Glacier, spread out from the central part of mountain towards West, reaching a length of 16.5 km. Due to uneven glacier thickness, the deglaciation process led to its breaking and separation of the lower and shorter part from the rest of the icy mass. Stagnant state of the icy mass led to a specific accumulation of moraine material in a form of numerous hummocks, whose melting produced bowl-shaped dolinas in-between. The paleogeographic significance of hummocky moraines lies in the possibilities of more detailed studies of the Pleistocene glaciers specifics that arise from their evolution in glacio-karst conditions