Adaptacija Mekartur-Bejtsovog inventara komunikacionog razvoja (CDI) za srpski jezik

Abstract

U našoj zemlji upadljiv je nedostatak validnih i standardizovanih psiholoških instrumenata, pogotovo u oblasti ranog jezičkog i komunikacionog razvoja dece. U ovom radu prikazujemo postupak i prve rezultate probne adaptacije za srpski jezik instrumenta koji je već adaptiran za različite jezike i u svetu se široko primenjuje – Mekartur-Bejtsovog inventara komunikacionog razvoja (Fenson, Dale, Reznick, Thal, Bates, Hartung, Pethick, & Reilly, 2007). Instrument se sastoji od dva inventara za roditelje koji se primenjuju zavisno od uzrasta deteta. Prvi inventar Reči i gestovi (CDI I) predviđen je za uzraste od 8-18 meseci i sastavljen je od liste semantički kategorisanih reči i izraza koje dete razume i eventualno koristi, kao i indikatora ponašanja (akcija i gestova) koji ukazuju na razvoj simboličke funkcije i komunikacije. Drugi deo pod nazivom Reči i rečenice (CDI II) predviđen je za uzraste 16-30 meseci i sastoji se takođe od liste reči, ali i pokazatelja gramatičkog (morfološkog i sintaksičkog) razvoja. Planirana je adaptacija oba inventara (CDI I i CDI II) u dve verzije srpskog jezika, ekavskoj i ijekavskoj. Cilj: Istraživanje je imalo dva cilja: a. evaluaciju lingvističke validnosti originalnih stavki instrumenta za primenu na srpskom jeziku i njihovu adaptaciju u odnosu na morfo-sintaksičke specifičnosti i ustaljenu jezičku praksu, i b. evaluaciju razvojno-psihološke validnosti stavki i njihovu adaptaciju u odnosu na empirijske podatke o stvarnom jezičkom razvoju dece koja usvajaju srpski jezik. Metod: Evaluacija je urađena kroz tri postupka: a. selekcija i izmena originalnih engleskih stavki u skladu sa jezičkim specifičnostima srpskog jezika; b. pretraga Srpskog elektronskog korpusa ranog dečijeg govora (Anđelković, Ševa i Moskovljević, 2000) i provera pozicije pojedinačnih stavki u frekvencijskom rečniku dece; c. organizacija ekspertskih i roditeljskih fokus grupa u Beogradu i Banja Luci i procena stavki u odnosu na ustaljenu jezičku praksu. Rezultati: U oba inventara (CDI I i CDI II) ustanovljeni su delovi kod kojih je bila neophodna izmena stavki zbog jezičkih specifičnosti: Imitacija zvukova i životinjskih glasova, Zamenice, Pomoćni i modalni glagoli; u poglavlju gramatike Oblici reči, Nastavci reči, Složenost. Brojne stavke Dečijeg rečnika izmenjene su na osnovu saznanja o jezičkoj praksi i to za obe verzije testa, ekavsku i ijekavsku (Izrazi, Igre i uobičajene radnje, Odeća, Delovi tela, Mali kućni predmeti, Pojmovi i mesta gde se može izaći isl). Izvestan broj stavki je promenjen na osnovu podataka o prisutnosti i frekvenci reči u spontanom dečijem govoru. Najzad, jedan broj stavki je uveden isključivo na osnovu nalaza pretrage korpusa dečijeg govora (neologizmi). Izmene oba inventara urađene u ovoj fazi adaptacije biće dodatno proveravane daljim terenskim istraživanjima.

MacArthur-Bates Communicative Development Invetories (CDIs) are designed for assessement of language and communicative development of children from early nonverbal communication, to early vocabulary and development of grammar. We present the preliminary results of the first pilot adaptation of CDI inventories (CDI I and CDI II) in Serbian language. The study was aimed at linguistic adaptation of the items for the use in Serbian language, and evaluation of developmental validity of items. The items were evaluated in relation to the real course of language and communicative development by means of two procedures: a. inspection of the Corpus of Early Serbian Child Language in defining the frequency of particular items, and b. organizing two kinds of focus groups (experts and parents) to discuss common verbal communication with children. The results indicated the questionable sections and items in CDIs inventories, and will be used for further adaptation and adjustment