Hygienic and sanitary conditions in the prisons of the Principality and Kingdom of Serbia: a historical overview

Abstract

The aim of the paper is to briefly present the hygienic and sanitary conditions of life of prisoners in the prison institutions of the Principality and Kingdom of Serbia, based on preserved testimonies of prisoners, as well as literature and sources related to the Belgrade County Court, the Požarevac Penitentiary, and some other prison facilities in different periods of the 19th century, paying attention to both male and female prisoners. In this way, in the form of an overview, the work is an attempt to present how Serbian state dealt with the question of sanitary conditions and modernization in Serbian prison institutions during the previously mentioned period, with an introductory section, which refers to the institution of prisons in Europe in the 19th century, for a wider context.

Cilj rada je da na osnovu sačuvanih svedočanstava zatvorenika, kao i literature i izvora vezanih za zatvorske ustanove (Okružnog suda u Beogradu, Kazneno-popravnog zavoda u Požarevcu i nekih drugih zatvorskih objekata) ukratko prikaže higijensko-sanitarne uslove života zatvorenika u zatvorskim ustanovama Kneževine i Kraljevine Srbije, u različitim periodima 19. veka, obraćajući pažnju i na zatvorenike i na zatvorenice. Na ovaj način, u vidu pregleda, rad je pokušaj da se predstavi kako se srpska država bavila pitanjem sanitarnih uslova i modernizacije u zatvorskim ustanovama Srbije u prethodno pomenutom periodu, uz uvodni deo koji se odnosi na ustanovu zatvora u Evropi u 19. veku, za širi kontekst. Kad se osvrnemo na higijenske i sanitarne uslove u zatvorskim ustanovama u Srbiji možemo doneti nekoliko zaključaka. Prvo, sa razvojem srpske države u 19. veku, naporedo sa razvojem reformi zatvorskih sistema u Evropi, razvijali su se i srpski zatvori, od improvizovanih pritvora do pravih, organizovanih, planski građenih, zatvora. Postojala je svest, pogotovo u trećoj četvrtini devetnaestog veka i početkom dvadesetog, da se uslovi života zatvorenika moraju poboljšati, u skladu sa modernim evropskim trendovima, između ostalog, zbog shvatanja da zatvor služi za kažnjavanje, ali i rehabilitaciju. Međutim, mnoge žalbe uglednih policijskih činovnika, ministara, pa i uglednih zatvorenika, nisu uticali da država nešto suštinski promeni. Tek početkom dvadesetog veka, posle nekoliko predloga o reformi kaznenog sistema, usvojen je irski, kao naprogresivniji. Higijenski i sanitarni uslovi u srpskim zatvorskim institucijama bili su izuzetno loši i to je slika koja preovladava tokom čitavog perioda postojanja obnovljene srpske države.