Contribution to the study of the scene of Baptism of Christ in Serbian medieval art with special interest in the church of Saint Nikita near Skoplje (around 1324; 1484)

Abstract

The subject of this paper is the motif of the stone slab (cheirograph) in the scene of Baptism in Serbian medieval monumental painting and on icons on which Christ stands and under which he suppresses serpent-like monsters: its iconography, literary sources and meaning (ill. 5). The article represents the frst study of the issue of cheirograph in Baptism scenes in Serbian medieval art from its beginning until the end of the art done in the Byzantine tradition (1800). It provides the survey of the chosen examples of this motif and explains the nuances in the meaning of both the Baptism scene itself and its relation to the painted decorations of each monument (ill. 1–4, 6–9). Special attention is given to the motif of the stone slab in the church of Saint Nikita in Skoplje, the foundation of king Milutin (built: 1299/1300 –1308; decorated with frescoes: around 1324; 1484; 1846).

Predmet ovog rada je motiv kamene ploče (hirografa) u kompoziciji Krštenja Hristovog u crkvi Svetog Nikite kod Skoplja, zadužbini srpskog kralja Milutina (1342; 1484): njegova ikonografija, literarni izvori, značenje i razlozi slikanja (sl. 5). Hristos je na kompoziciji prikazan kako stoji u Jordanu na kamenoj ploči pod kojom gazi zmijolike nemani. U radu se ukazuje posebna pažnja različitim varijantama delâ apokrifne književnosti, koja predstavljaju literarni izvor koji opravdava pojavu ovog motiva u kompoziciji Krštenja, razmatraju se uticaji različitih varijanti ovih dela na ikonografiju scene Krstenja u srpskoj umetnosti. U radu je ukazano da motiv hirografa predstavlja mermernu ploču različitih oblika i boja uz koje su češće prikazane zmijolike nemane, a katkad je motiv izobražen samo u formi kamena. Rad je takođe posvećen dubljim razlozima njegove hirografa u sceni. U njemu se motiv hirografa u srpskoj umetnosti kao fenomen sistematski analizira po prvi put u širokom vremenskom rasponu od XIV do XIX veka (sl. 1–4, 6–9). Ono što je najvažnije, u radu se značenje ovog motiva analizira u skladu sa programskim mestom scene Krštenja u navedenim spomenicima.