Prediktivna valјanost kriterijuma za upis na fakultet

Abstract

U radu se razmatra problem prediktivne valjanosti kriterijuma koji se koriste kao deo procedure prijema na fakultet. Pored njegove analize na teorijskom nivou, u radu se prezentuju i diskutuju rezultati dobijeni u empirijskom istraživanju osmišljenom i realizovanom za potrebe ovog rada. U nameri da se konstituiše teorijski kontekst u koji će biti smešteno razmatranje problema prediktivne valjanosti kriterijuma selekcije koji se koriste u proceduri prijema na fakultet polazi se od opisa procesa razvoja valjanosti, kao specifičnog metodološkog problema, tj. kao jednog od osnovnih, suštinskih pitanja merenja u oblasti društvenih nauka, pa i u pedagogiji. Njegov dosadašnji razvoj podeljen je u pet faza: 1) pojava (od druge polovine XVIII veka do 20-ih godina XX veka), 2) kristalizacija (od 1921. do 1951. godine), 3) fragmentacija (od 1952. do 1974. godine), 4) (ponovno) objedinjenje (od 1975. do 1999. godine) i dekonstrukcija (počinje 2000. godine). Prediktivna valjanost kao predmet proučavanja razmatra se sa stanovišta njenog određenja, kriterijuma koji se koristi kao reper u odnosu na koji se ona proverava, zatim, pristupa koji se koriste u njenom istraživanju i koeficijenta valjanosti kao njenog pokazatelja. Razmatranje problema selekcija kandidata prilikom prijema na fakultet, fokusirano je na dva pitanja. Prvo se tiče svrhe i određenja selekcije. Drugo pitanje odnosi se na kriterijume selekcije koji se koriste kao deo procedure prijema na fakultet i to: kognitivnih (školske ocene, postignuće na testu znanja, sposobnosti itd.) i nekognitivnih (motivacija, radne navike, crte ličnosti i sl.). Na osnovu teorijskih razmatranja, ali i rezultata empirijskih istraživanja, analiziraju se karakteristike, prednosti i ograničenja, relevantnost, prediktivna valjanost dve pomenute grupe potencijalnih kriterijuma slekcije. Empirijski deo istraživanja podeljen je u dve osnovne celine. Cilj prvog dela istraživanja je da se ispita prediktivna valjanost kriterijuma koji se koriste kao deo procedure prijema na osnovne akademske studije na fakultete Univerziteta u Beogradu. Konkretnije rečeno, u njemu se tragalo za odgovorom na sledeće pitanje. Da li može da se predvidi uspeh na studijama (prosečna ocena na kraju studija i dužina studiranja) na osnovu kriterijuma selekcije koji se koriste u praksi (opšti uspeh u srednjoj školi i prijemni ispit)? U uzorak su uključeni studenti koji su diplomirali na različitim fakultetima prirodno-matematičkih, tehničko-tehnoloških i društveno-humanističkih nauka (N=753). U tom delu istraživanja upotrebljen je metod praćenja grupe ispitanika, tj. njegova varijanta koja podrazumeva uzimanje u obzir samo ispitanika koji su upisali i završili fakultet. Podaci su prikupljeni primenom tehnike analize sadržaja, a kao instrument korišćen je strukturirani protokol za analizu sadržaja. Za potrebe obrade podataka urađeno je više hijerarhijskih višestrukih regresionih analiza. Kao pokazatelj inkrementalne valjnosti prediktora prijemni ispit korišćen je koeficijent semiparcijalne korelacije. Cilj drugog dela istraživanja je da se utvrdi kako studenti procenjuju, odnosno kakvo mišljenje imaju o pojedinim karakteristikama procedure prijema na osnovne akademske studije na fakultete Univerziteta u Beogradu. Pored kriterijuma koji se koriste prilikom izbora kandidata, sadržajem tog dela empirijskog istraživanja, obuhvaćena su i sledeća pitanja: potreba postojanja i svrha selekcije kandidata prilikom upisa na fakultet; informisanje o proceduri prijema na fakultet; organizacija procesa prijema na fakultet. Taj deo istraživanja realizovan je na uzorku aktivnih studenata, tj. studenata koji su u toku realizacije istraživanja studirali (N=479). Za prikupljanje podataka korišćene su tehnike anketiranja i skaliranja, i u skladu s tim, instrument je obuhvatio razne vrste pitanja anketnog tipa, zatim, petostepenu deskriptivnu skalu procene i skalu ranga. Pored frekvencija i procenata, za obradu podataka primenjena je aritmetička sredina i standardna devijacija. Model koji obuhvata dva kriterijuma koji su deo procedure prijema na fakultet, opšti uspeh u srednjoj školi i prijemni ispit, pokazao se kao adekvatan u smislu da doprinosi predviđanju, odnosno objašnjavanju određenog dela varijanse oba pokazatelja uspeha na studijama, prosečne ocene na kraju studija i dužine studiranja. Takođe, u svim situacijama (uzorak u celini i u dva poduzorka − uzorak studenata koji su završili gimnaziju odnosno srednju stručnu školu), model koji obuhvata dva pomenuta kriterijuma selekcije, objašnjava veći procenat varijanse varijable prosečna ocena na kraju studija, u odnosu na varijablu dužina studiranja, kao pokazatelje uspeha na studijama. Isto tako, on ima bolju prediktivnu moć u grupi studenata koji su završili gimnaziju, nego u delu uzorka studenata koji su završili srednju stručnu školu. Prediktor opšti uspeh u srednjoj školi, u modelu ostvaruje statistički značajan doprinos objašnjenju varijanse oba pokazatelja uspeha na studijama (prosečna ocena na kraju studija i dužina studiranja), i to, u kontekstu uzorka u celini i oba poduzorka. Za prediktor prijemni ispit registrovano je da poseduje inkrementalnu valjanost, u svim situacijama, osim u slučaju predviđanja varijanse varijable dužina studiranja, kao pokazatelja uspeha na studijama, u delu uzorka koji obuhvata studenate koji su završili srednju stručnu školu. Na osnovu navedenog, konstatuje se da je opravdano oba kriterijuma selekcije, opšti uspeh u srednjoj školi i prijemni ispit, zadržati u proceduri prijema na osnovne akademske studije na fakultete Univerziteta u Beogradu. Mogućnost za povećanje prediktivne vrednosti ispitivanog modela traži se u uključivanju novih kriterijuma, a ne u preispitivanju statusa postojećih. Iz perspektive studenata, trebalo bi razmotriti relevantnost i opravdanost uvođenja, pre svega, sledeća dva kriterijuma: interesovanje za probleme koji se proučavanju u okviru određenog studijskog programa i sposobnosti za obavljanje zanimanja za koja fakultet obrazuje. Takođe, studenti su u proseku zadovoljni kvalitetom i dostupnošću informacija o proceduri prijema na fakultet, kao i organizacijom tog procesa. Prediktivna valjanost kriterijuma koji se koriste kao deo procedure prijema na fakultet, i u godinama koje slede, predstavljaće značajan i aktuelan problem istraživanja. Dalja istraživanja u toj oblasti trebalo bi usmeriti i na sledeće probleme: analizu mogućnosti i opravdanost uključivanja nekognitivnih varijabli kao potencijalnih kriterijuma selekcije; preispitivanje poimanja sintagme uspeh na studijama, kao varijable u odnosu na koju se obično ispituje prediktivna valjanost pojedinih kriterijuma selekcije; proveru efekata različitih moderatorskih varijabli na prediktivnu valjanost kriterijuma selekcije; razmatranje, generalno, procedure prijema na fakultet, a naročito relevantnosti, značaja, prediktivne valjanosti kriterijuma selekcije, i to, iz ugla potencijalnih kandidata, studenata, predstavnika fakulteta, roditelja itd.