Polne razlike kod žrtava ratne torture s obzirom na vrste mučenja i psihološke posledice

Abstract

Uvod/Cilj. Tortura, kao poseban vid političkog nasilja, predstavlja ekstremnu primenu nasilnog ponašanja u interpersonalnim odnosima, koji za posledicu mogu imati ne samo akutne psihijatrijske poremećaje, već, veoma često snažne i dalekosežne negativne posledice po ukupno psihosocijalno funkcionisanje žrtve. Cilj ovog rada bio je ustanovljavanje međupolnih razlika kod osoba koje su pretrpele ratnu torturu, s obzirom na vrste pretrpljenog mučenja i karakteristike psihičkih posledica. Metode. Ispitanike (410 osoba muškog i 76 ženskog pola) činili su korisnici 'Centra za rehabilitaciju žrtava torture' - IAN, koji su pretrpeli mučenje u zatvorima i koncentracionim logorima za vreme građanskih ratova u bivšoj Jugoslaviji 1991-1995. i 1999. godine. Za evidentiranje vrsta mučenja korišćen je Upitnik o vrstama mučenja sa 81 stavkom. Za procenu karaktera i intenziteta psiholoških tegoba korišćena je skala provere simptoma-revidirana verzija (SCL-90-R), a za procenu posttraumatske simptomatologije korišćena je Skala uticaja (traumatskog) događaja - IES. Rezultati. Ustanovljena je međupolna razlika prema tipu pretrpljenog mučenja kod 33 vrste torture; 28 su bili češće zastupljeni kod osoba muškog pola, a 5 kod osoba ženskog pola. Faktorska analiza pokazala je postojanje tri faktora koja objašnjavaju 29% ukupne varijanse i protumačeni su kao 'obična tortura', 'sadistička tortura' i 'seksualna tortura'. Diskriminativna analiza ukazala je na značajno razlikovanje među polovima s obzirom na dobijene faktore: kod muškaraca bili su značajno češće prisutni 'obična tortura' i 'sadistička tortura', a kod žena 'seksualna tortura'. Analizom SCL-90-R ustanovljeno je da su aktuelne psihološke tegobe značajno veće kod osoba ženskog pola u dimenzijama somatizacije, depresivnosti, anksioznosti, opsesivnosti i interpersonalne senzitivnosti. Generalni skor na IES i skor na supskalama 'nametanja' traumatskih događaja i 'izbegavanja' socijalnih interakcija bio je značajno veći kod žena nego kod muškaraca. Zaključak. Žene izložene ratnoj torturi bile su kraće i ređe izložene mučenju nego muškarci, ali imaju značajnije izražene posttraumatske tegobe i druge psihičke smetnje. Ustanovljene međupolne razlike u odnosu na različite forme torture, pri čemu su žene značajno češće bile izložene 'seksualnoj torturi', a muškarci 'sadističkoj' i 'običnoj' torturi, ne mogu u potpunosti objasniti češću pojavu posttraumatskih psiholoških posledica kod žena.

Background/Aim. Torture for political reasons is an extreme violence in interpersonal relations resulting in not only acute psychiatric disorders but also very often in very severe and far reaching negative consequences for the overall psychosocial functioning of a victim. The aim of this study was to investigate gender differences in types of torture and psychological consequences in subjects who experienced war torture. Methods. A sample (410 men and 76 women) included clients of 'Centre for rehabilitation of torture victims - IAN, Belgrade' who experienced torture in prisons and concentration camps during civil wars in ex-Yugoslavia 1991-1995 and 1999. Types of Torture Questionnaire with 81 items was used for collecting data about forms of torture. Symptom Checklist 90-Revised (SCL-90- R) was used for assessing type and intensity of psychological symptoms, and Impact of Event Scale (IES) was used to estimate posttraumatic complaints. Results. A gender difference was found for 33 types of torture: 28 more frequent in men, and 5 in women. Factor analysis of torture types revealed three factors explaining 29% of variance: 'common torture', 'sadistic torture', and 'sexual torture'. Discriminant analysis revealed significant gender difference concerning the factors. 'Common torture' and 'sadistic torture' were more prominent in men, and 'sexual torture' was more present in women. Higher scores on depression, anxiety, somatization, interpersonal sensitivity and obsessive-compulsive dimensions on SCL-90-R were found in women. General score and scores of subscales (intrusion and avoidance) on IES were significantly higher in women. Conclusion. Women exposed to war torture experienced less torture techniques and shorter imprisonment than men, but had more frequent and severe symptoms of posttraumatic stress disorder and other psychological symptoms. Gender differences in posttraumatic symptomatology can not be explained exclusively by gender differences in types of torture found in this study.