Novija srpska arhitektura i njena publika

Abstract

U ovom preglednom članku retrospektivno se razmatraju glavni pravci razvoja srpske arhitekture od početka XVIII do kraja XX veka, kao i vidovi njihove društvene recepcije. Problematizuju se polazišna idejna, tehnička, semiotička i stilistička svojstva izgrađenog fonda na svim teritorijama na kojima su Srbi živeli. Izlaže se i periodizacija novije srpske arhitekture, izdvajaju glavni autorski opusi i ključna dela pojedinačnih razdoblja. Zaključuje se da su u dugotrajnom kulturno-istorijskom procesu permanentne evropeizacije i modernizacije srpskog društva, generacije aktivnih graditelja dale krupan civilizacijski doprinos. Razvoj srpske arhitekture i urbanizma u obuhvatnom trovekovnom razdoblju tekao je u početku skromnije, ali iz decenije u deceniju koncepcijski sve emancipovanije i originalnije. O tome slikovito svedoči današnji arhitektonski lik konstantno uvećavane prestonice i drugih gradova, uprkos stalnim pokušajima političkih elita da ga kontrolišu i instrumentalizuju u poželjnom smeru. Iako pod pritiskom oficijelnih krugova koji nisu uvek raspolagali potrebnim kulturnim rafinmanom, građenje sa umetničkim ambicijama se održalo, kvantitativno i kvalitativno razvijalo, metodološki raslojavalo i profilisalo. Doseglo je i visoke, autorski prepoznatljive domete i međunarodno primećene opuse. Dosadašnja iskustva pokazuju da se značajni objekti novije srpske arhitekture podvrgavaju specifičnim merilima vrednovanja unutar lanca prosuditelja koji čine predstavnici različitih slojeva kulturne javnosti - od laika, do stručnjaka i naučnika.

This review article retrospectively considers the main directions of development of Serbian architecture from the beginning of the 18th until the end of 20th century. How they were perceived socially is also taken into account. Initial, notional, technical, semiotic and stylistic properties of buildings on all territories where Serbs lived are questioned. New Serbian architecture is also presented, with the main authorial opuses and key works of individual periods pointed out. It is concluded that in the long term process of permanent Europeanization and modernization of Serbian society, generations of active builders gave a big contribution to the civilization. Experiences show that significant objects of newer Serbian architecture are subjected to specific measures of evaluation by a number of judges composed by the representatives from different strata of the cultured public - from laymen to experts and scientists.