Sličnosti i razlike u konceptualizovanju kritičkog mišljenja

Abstract

U radu se istražuju osnovne sličnosti i razlike u konceptualizovanju kritičkog mišljenja. Okosnicu analize čine shvatanja najuticajnijih teoretičara u ovoj oblasti: Enisa, Mekpeka, Sigela, Pola i Lipmana. U fokusu razmatranja su dva osnovna pitanja: koje odlike treba da ima mišljenje da bi bilo okarakterisano kao kritičko i šta su njegovi konstitutivni elementi. Priroda prepoznatih razlika otvorila je i dilemu u vezi s tim da li je kritičko mišljenje opšta ili predmetno specifična sposobnost, kao i pitanje uloge nekognitivnih dispozicija za kritičko mišljenje. Razmatran je i odnos dominantnog pristupa utemeljenog u neformalnoj logici i epistemoloških koncepcija, u kojima je razrađena refleksivna i dijalektičko-dijaloška dimenzija kritičkog mišljenja. Preovlađujuće pragmatično shvatanje cilja kritičkog mišljenja kontrastirano je pokušaju manjeg broja autora da njegovu svrhu i smisao zasnuju na konceptu emancipatorne racionalnosti. Rezultati analize sugerišu da, iako ne postoji konzistentan teorijski okvir konceptualizacije kritičkog mišljenja, razmatrana shvatanja ipak dele neke bazične principe, pre svega u određenju njegovih distinktivnih karakteristika. U pogledu shvatanja prirode standarda i konstitutivnih elemenata kritičkog mišljenja, postoje principijelne i duboke razlike koje se mogu dovesti u vezu sa složenom, mnogostranom i multidiskurzivnom prirodom samog pojma. .

In this paper we explore the core similarities and differences in conceptualizing critical thinking. The framework of analysis refers to conceptions of leading critical thinking theorists: Ennis, Siegel, Paul, McPeck and Lipman. Two key questions are in the focus of consideration: which are the defining characteristics of critical thinking, distinguishing it from other types of thinking, and what are its constituents. The nature of identified differences has lead to a dilemma whether critical thinking skills are generalized or domain specific, as well as to the question regarding the role of noncognitive critical thinking dispositions. We also discuss the relation between the dominant approach founded in informal logic and epistemological conceptions that expanded the meaning of critical thinking by elaborating its reflective, dialectical and dialogical dimensions. The prevailing view that emphasizes the pragmatic purpose of critical thinking is contrasted with the competing Endeavour to base and justify its purpose in the concept of emancipatory rationality. The analysis outcomes suggest that, in spite of the lack of a consistent theoretical framework, competing conceptions do share some core principles, especially with respect to the distinctive features of critical thinking. However, there are deep and intrinsic differences regarding the nature of critical thinking standards and constituents, which can probably be attributed to complex and multidiscoursive nature of the concept itself. .