De facto otpad ili strukturisana depozicija? - kućni inventari kasnoneolitske vinčanske kulture

Abstract

Ostaci kuća i kućnih inventara predstavljaju veoma značajnu klasu arheoloških podataka za rekonstrukciju različitih aspekata praistorijskih društava. Njihov značaj je posebno izražen u arheologiji kasnog neolita na tlu Balkana. U tom kontekstu, ključne su dve povezane hipoteze koje su u velikoj meri uticale na istraživanja u ovoj oblasti: 1) hipoteza Mirjane Stevanović i Rut Tringam da su kuće spaljivane namerno, i 2) hipoteza Džona Čepmena da kućni inventari kasnoneolitskih kuća ne predstavljaju inventare koji su bili u svakodnevnoj upotrebi (sistemski inventari), već namenski skupljene i deponovane zbirke prilikom ritualnog uništenja kuće. Druga hipoteza zasniva se na Čepmenovoj oceni da je broj posuda koje su pronađene u kasnoneolitskim kućama iznenađujuće velik. U ovom radu biće razmotrena Čepmenova hipoteza o strukturisanoj depoziciji, tj. istraživačko pitanje na koje ovaj rad odgovara jeste: da li imamo razloga da verujemo da inventari vinčanskih kuća ne odražavaju svakodnevne inventare? Osnovna ideja je da se uspostave uporedni okviri u odnosu na koje će biti procenjeno da li su vinčanski keramički inventari 'neobični', tj. da li imamo razloga da smatramo da se ne radi o zbirci posuda iz svakodnevne upotrebe. Prvi uporedni okvir jeste veličina inventara, tj. ukupan broj posuda u kući. Da bi se odgovorilo na istraživačko pitanje, raspon veličina inventara vinčanskih kuća upoređen je sa rasponom inventara etnoarheološki zabeleženih zbirki iz različitih kultura. Drugi uporedni okvir jeste struktura inventara, u smislu proporcionalne zastupljenosti funkcionalnih klasa. Postavlja se pitanje da li struktura keramičkih zbirki iz kuća odgovara strukturi keramičkih zbirki iz kulturnog sloja kada se uzme u obzir prosečan upotrebni vek za svaku funkcionalnu klasu. Rezultati prve analize pokazuju da je veličina inventara vinčanskih kuća u rasponu etnoarheološki zabeležene varijacije. Rezultati druge analize ukazuju na to da postoji dobra korespondencija između strukture kućnih inventara i inventara iz kulturnog sloja, makar kada je reč o bolje dokumentovanim lokalitetima poput Divostina i Opova. S obzirom na to da rezultati obe analize sugerišu da u odnosu na dva pomenuta uporedna okvira nema razloga da se sumnja u to da su vinčanski inventari manje ili više veran odraz keramičkih zbirki koje su bile u svakodnevnoj upotrebi, postavlja se pitanje kakvi su obrasci varijacije kvantiteta i strukture keramičkih inventara u odnosu na neke druge atribute kućnih ostataka, kao što je, na primer, površina kuće? Takođe, postavlja se i pitanje interpretacije tih obrazaca u antropološkim terminima. Ustanovljeno je da na lokalitetu Divostin postoji pozitivna korelacija između površine kuće i veličine keramičkog inventara. Ovakav obrazac može se interpretirati kao posledica razlika koje postoje između kuća u veličini domaćinstva i u njihovom društvenom statusu. Ostaje nejasno da li su uočene razlike efemerne prirode u jednom pretežno egalitarnom društvu ili ukazuju na početak procesa učvršćivanja nejednakosti i povećanja kompleksnosti vinčanskih društava. Opšti zaključak ove studije jeste to da, sa stanovišta ovde korišćenih uporednih okvira, nema razloga da se zaključi da su vinčanski keramički inventari iz kuća neobič ni, tj. da ne odražavaju strukturu sistemskih inventara. Štaviše, obrascima varijacije kućnih inventara može se dati specifična antropološka interpretacija.

The goal of this paper is to determine whether there are reasons to believe that inventories from the Late Neolithic Vinča culture houses do not represent systemic assemblages and to offer an interpretation of household assemblage variation. Pottery inventories from Vinča culture houses were compared to the ethnographically recorded range of variation in household inventory size. The discard equation was used to make projections of the accumulated assemblages from house assemblages for comparison with empirically observed accumulated assemblages. It is concluded that in general there is no reason to reject the assumption that Vinča household inventories reflect systemic assemblages. Moreover, the patterns of inventory variability can be meaningfully interpreted in social terms.