Koncept romanizacije Teodora Momzena i njegova uloga u konstituisanju rimskih arheologija Zapadnog Balkana

Abstract

Tradicionalni koncept romanizacije umnogome je uticao na formiranje metodologije istraživanja rimskih spomenika u Evropi. Za formiranje osnovnih načela koncepta zaslužan je nemački istoričar i epigrafičar Teodor Momzen koji u svojoj knjizi Istorija Rima po prvi put definiše odnose između rimske 'civilizacije' i lokalnih zajednica. Momzen pretpostavlja proces u kojem prilikom sudara različitih, kulturno politički i ekonomski asimetričnih zajednica neminovno dolazi do asimilovanja one strane koja je inferiorna u svakom smislu, a to su po pravilu lokalne zajednice. Kroz usvajanje jezika, pisma, običaja i materijalne kulture, lokalne zajednice postaju više rimske, odnosno romanizuju se. Ovakva postavka paradigme iz osnova je izmenila način na koji su se do tada istraživači bavili rimskom prošlošću. Sve do Momzena i njegovih akademskih naslednika, rimska materijalna kultura sagledavana je kroz njenu umetničku vrednost ili kroz značaj za rekonstrukciju važnih istorijskih događaja. Uvođenjem koncepta romanizacije, istraživači su po prvi put mogli da materijalnu kulturu posmatraju u kontekstima svakodnevnih društvenih događaja. Iako prilično rudimentaran i ograničen, ovakav koncept je obeležio istraživanja rimske arheologije kroz čitav 20. vek. U vreme kada se Momzenove ideje prihvataju i razrađuju u Zapadnoj Evropi, na Balkanu se formiraju arheološke discipline, školuju se prvi arheolozi i započinju prva moderna arheološka istraživanja. Ovaj rad se bavi ispitivanjem uticaja koje su te ideje mogle imati na formiranje rimske arheologije u Hrvatskoj i Srbiji, koje se u tom trenutku nalaze u prilično različitim političkim kontekstima.

The traditional concept of Romanization has heavily influenced the methodology of research of the Roman monuments in Europe. The basic principles of the concept have been laid out by Theodor Mommsen, the German historian and an expert in epigraphy, who was the first to define the relationships between the Roman 'civilization' and the local populations in his book The History of Rome. Mommsen presents a process in which two different political, economic and technological communities meet, and the inferior one is inevitably assimilated. Through the adoption of language, script, customs and material culture, the local communities become more Roman, i.e. they are romanized. This paradigm framework has fundamentally changed the way in which the researchers approach the Roman past. This was the first time that the material culture was explained inside archaeology as the discipline associated to history. The introduction of the concept of Romanization enabled the scholars to analyze the material culture in the context of everyday activities, regardless of their artistic value. Although this concept is a largely simplified view of the past, it has marked the Roman archaeology throughout the 20th century. At the moment when Mommsen's ideas are accepted and elaborated in Western Europe, the discipline of archaeology is formed in the Balkans, the first researchers are trained and the first modern archaeological researches are launched. The paper analyses the influence of his ideas upon the formation of Classical archaeology in Croatia and Serbia, two significantly different political contexts.