Habzburški orijentalizam - slika Bosne i Hercegovine u 'Kronprinienverku'

Abstract

U istoriji orijentalističke projekcije Balkana posebno mesto zauzima vreme austrougarske okupacije Bosne od 1878. do 1914. Tada je austrougarskoj, ali i evropskoj javnosti posebno predstavljana orijentalistička vizija Bosne. Jedan od primera koji prikazuje kako je kreirana orijentalistička percepcija Balkana je i ilustrovana knjiga posvećena Bosni i Hercegovini (1901) u višetomonoj ediciji 'Die österreichisch-ungarische Monarchie in Wort und Bild'. Ovu ediciju je pokrenuo naslednik habzburškog trona princ Rudolf, i poznata je pod nazivom 'Kronprincenverk' (Kronprinzenwerk). Cilj i misiju celokupnog projekta izložio je princ Rudolf u uvodnom tekstu edicije, posvećene caru Franji Josifu. Njegova želja nije bila da isključivo doprinese naučnim saznanjima i da predstavi različite kulture monarhije, već i da probudi 'ljubav ka otadžbini'. On jasno izlaže ideološki program svog rada, prema kome ova edicija treba da bude prava patriotska knjiga za narod. Politički i ideološki karakter edicije nije istaknut samo objedinjenim uvidom u diverzitet kultura monarhije, već i strukturom i sadržajem knjiga i tekstova. Čitava edicija je jasno isticala kulturno preimućstvo 'civilizovanih' krajeva, u odnosu na istočne krajeve i posebno na Bosnu i Hercegovinu, koja je bila najmlađa habzburška pokrajina. Kreiranje predstave o Bosni i Hercegovini bilo je realizovano likovnim i tekstualnim prilozima. Putem teksta su se iznosila saznanja i misli o osobenostima ove teritorije a celokupnom utisku su doprinosila terminologija i kolonijalno-orijentalistički diskurs o društvu i kulturi Bosne i Hercegovine. To se posebno odnosilo na interpretaciju umetničkog nasleđa, što je u ovoj ediciji imalo jasne političke konotacije. U slučaju prikazivanja kulture Bosne i Hercegovine kreirana je slika o orijentalnoj civilizacijskoj pripadnosti ove teritorije, tako što je npr. naglašena osmanska, a izostavljena hrišćanska arhitektura. Za potrebe rada na tomu o Bosni i Hercegovini angažovan je veći broj austrougarskih slikara, kao i Paja Jovanović. Karakteristika Jovanovićevog slikarstva je upravo bilo orijentalizovanje Balkana, što ga je sigurno i preporučilo urednicima ove knjige. On je sarađivao i na knjigama posvećenim drugim teritorijama. To pokazuje da je Jovanović najmanje jednu deceniju bio angažovan i na opremi različitih knjiga iz ove edicije, što nije bilo uočeno u dosadašnjoj literaturi. Paja Jovanović je najviše bio posvećen predstavljanju narodnog života. U knjizi o Bosni i Hercegovini on je, na osnovu svojih ranijih kompozicija, naslikao imaginarne predstave narodnog života, poput krvne osvete, berbe grožđa i otmice mlade, čime je doprineo izgradnji orijentalističke predstave o najmlađoj habzburškoj provinciji.

The book on Bosnia and Herzegovina was published as a part of the multi-volume book series Die österreichisch-ungarische Monarchie in Wort und Bild - 'Kronprinzenwerk', initiated by Crown Prince Rudolf. This book represents a state invention of Orient in the youngest Habsburg province and the only colony on the European continent. The image of Bosnia and Herzegovina was created through visual and textual contributions. Many authors presented geographic, ethnic, religious, cultural and economic characteristics, using the terminology and colonial-orientalist discourse to give the impression of the undeveloped society of Bosnia and Herzegovina. Visual images played a significant role in the construction of oriental Bosnia and Herzegovina. They were not used primarily as documents, but rather gave a character to the whole book. An example for the extent to which the visual representation of Bosnia and Herzegovina was constructed was the case of Paja Jovanović. Jovanović's illustrations of Bosnia and Herzegovina demonstrate how an orientalist vision of this territory is constructed. Jovanović did not bring in authentic and documentary scenes from folk life. He constructed fictional scenes whose purpose was to support the Austro-Hungarian vision and politics in Bosnia and Herzegovina.