Ancient Greeks and suicide in the tragedies: Sophocles᾿ Ajax and Euripides᾿ Heracles

Abstract

This paper analyzes attitudes towards suicide in ancient Greece as presented in Greek tragedies. Although suicide as a social phenomenon was a common motif in various ancient plays, the focus here will be on two tragedies, Sophocles᾿ Ajax and Euripides᾿ Heracles, in which suicidal tendencies motivated by a loss of honor are most clearly depicted. In these plays, the two heroes are faced with a dilemma: choosing between an honorable death or a life spent in shame. In accordance with the ideals of his creator and the strict heroic code, Sophocles' Ajax decides to commit suicide. Euripides' Heracles, however, broken and devastated, chooses life by relying only on himself and his friendship with Theseus.

Samoubistvo, uprkos tome što je sankcionisano i religijskim i društvenim merama, često je bilo odgovor drevnih Grka na pritiske u okviru zajednice, bilo da je reč o odbrani časti, strahu od srama ili o žrtvi za opšte dobro polisa ili neke interesne grupe. Antička drama, za razliku od filosofa, prenosila je centar zanimanja sa samog čina na unutrašnji svet samoubice, na stanje duha i na splet misli, dopuštajući Atinjanima da na neposredan način prožive njihovu agoniju. Euripid i Sofokle su u svojim tragedijama, nastalim u dve različite epohe, prikazali karakter i duh dve različite ličnosti, Herakla i Ajanta. Oni, suočeni sa teškim udarcima i emotivnim stradanjem, zauzimaju suprotne stavove prema životu. Ajant je čedo herojskog i viteškog doba kada je Atina bila na vrhuncu moći, a njegov tvorac živeo je u poletu svehelenstva, slavio herojske pobede, verovao u pravedni poredak. Za razliku od Herakla, Ajant nema pravog prijatelja, osobu koja bi ga podržala i od samoubilačkog nauma odvratila. Teukro, njegov polubrat nije prisutan, a i slabiji je karakter; Tekmesa, koliko God bila odana, bivša je robinja, a način na koji Ajant sa njom razgovara otkriva koliko malo psihološke bliskosti oni dele; mornari, Salaminjani, svom dušom su uz zapovednika, ali su mu ipak podređeni. Najzad, da takav prijatelj i postoji, malo bi mogao da utiče na Ajanta, jer je on problematična ličnost, gord, sujetan, tvrdoglav i beskompromisan. Ajant je uistinu najusamljenija ličnost grčke tragedije, te otuda možda i nije iznenađenje da je njegovo samoubistvo jedino koje je prikazano na sceni. Euripidu, kao i njegovom Heraklu, sve je pometeno i dovedeno u pitanje. U očaju i beznađu Peloponeskog rata, "najtragičniji" ima samo sebe i svoje junake. Tek mrvicu slave. Zato njegov Herakle ima Tezeja, prijatelja kakvog Ajant nema. Sebi ravnog junaka koji daje moralnu podršku i materijalnu potporu. Njegovu reč i savet, iako ih prvo osporava, očajava i joguni se, Herakle na kraju prihvata. Prihvata dubinski jer je uspeo da prihvati sebe takvog kakav je. Mnogo je teško, ali može se sa sobom.