O problematici fortifikacije na Vinči

Abstract

Iskopavanja eponimnog lokaliteta vinčanske kulture Vasić je započeo 1908. Uz nekoliko dužih i kraćih prekida, njegova iskopavanja na Vinči trajala su do 1934. Prilikom prvih iskopavanja 1908. konstatovan je odbrambeni rov u južnom delu naselja. Deo istog rova konstatovan je i 1934. u južnom delu sonde G. Postojanje odbrambenog rova ukopanog u les, za koji Vasić navodi da su ga napravili prvi stanovnici zemuničkog naselja na Vinči, otvara nekoliko pitanja: kada i zašto je rov nastao, te koliko dugo je bio u funkciji (predstavljajući istovremeno južnu granicu širenja naselja)? Analizom već objavljene i dela sačuvane nepublikovane tehničke dokumentacije sa iskopavanja Vinče 1911-1934, kao i pokretnih nalaza iz rova Q (t. I-IV; sl. 1-4) učinjen je pokušaj da se rekonstruiše celokupna istražena površina na Vinči radi preciznog utvrđivanja položaja rova u odnosu na centralni deo naselja (sl. 5). Upoređivanjem celokupne relevantne dokumentacije konstatovano je da rov nije ukopan sa nivoa lesa, kako je Vasić pretpostavio u nekim radovima, već sa gornje površine prvobitnog humusa. Kako su se u istom sloju nalazili i obodi jama i zemunica, kao i nekoliko nadzemnih objekata, zaključeno je da je rov nastao u isto vreme ili neposredno posle izgradnje prvih nadzemnih objekata. Pitanje koliko dugo je rov predstavljao južnu granicu naselja, odnosno kada je rov zatrpan i time izgubio svoju odbrambenu ulogu, razrešeno je analizom fotografija i Vasićevih terenskih skica i dnevnika sa iskopavanja 1934. Konstatovano je da se neposredno nad obodom rova u sondi G nalazi nabijeni sloj gline (t. II/1), dok rov u sondi iz 1908. "zatvaraju" ostaci nadzemnog objekta. Kako na profilima postoji nekoliko objekata koji se nalaze gotovo u istoj horizontalnoj ravni, moglo bi se zaključiti da je u vreme kada se na Vinči formira kulturni sloj iznad 8 m odbrambeni rov bio već zatrpan. S obzirom na to da je naselje na Vinči osnovano u najstarijoj fazi vinčanske kulture, odbrambeni rov sugeriše da početak kasnog neolita na teritoriji centralnog Balkana ne predstavlja sasvim stabilan period. Delimično hronološko preklapanje završne faze starčevačke i početne faze vinčanske kulture sasvim je izvesno. Moguće je da je takvo stanje na široj teritoriji centralnog Balkana tvorilo izvor potencijalne nestabilnosti. Potvrdu takve mogućnosti za sada pruža naselje na Vinči, jer se čini verovatnim da je, u vreme osnivanja vinčanskog naselja, eponimni lokalitet starčevačke kulture na levoj obali Dunava, gotovo prekoputa Vinče još uvek bio naseljen. To bi u isto vreme razjašnjavalo razlog i vreme zatrpavanja rova na Vinči. U vreme kada se formiraju slojevi iznad 8 m u Vinči, teritorija centralnog Balkana koju je u srednjem neolitu obuhvatala starčevačka kultura, u to vreme verovatno već dezintegrisana, naseljena je nosiocima vinčanske kulture. U takvom okruženju nestaje potreba za zaštitom naselja, pa odbrambeni rov gubi svoju funkciju i biva zatrpan.

During the first excavation by M. Vasić at Vinča in 1908, a defensive ditch was noted in the south section of the settlement. A part of the same ditch dug in loess, was also noted in 1934. The analysis both of the published and a part of the unpublished technical documentation from the excavations at Vinča from 1911 to 1934 attempts to define more precisely the time when the ditch was constructed and the conditions that led to the foundation of a fortified settlement at Vinča at the beginning of the Late Neolithic.