Српска четничка акција (1897-1908). Оружана дипломатија

Abstract

Srpska četnička akcija se može smatrati jednim od najvažnijih segmenata života Srba u Osmanskom carstvu krajem XIX i u prvoj deceniji XX veka. Pre otpočinjanja srpske četničke akcije Bugarska nije priznavala Srbiji pravo na teritorijalne pretenzije u Povardarju, niti je priznavala postojanja Srba južno od Šar planine, smatrajući malobrojni srpski izjašnjeni živalj u tim krajevima srpskim plaćenicima i žrtvama srpske propagande. U skladu s takvim gledištima i činjenicom da je preko Egzarhije i Organizacije do 1904. kontrolisala ogromnu većinu slovenskog življa u Povardarju, Bugarska nije smatrala za potrebno da sa Srbijom pregovara o budućoj podeli turskih poseda u dolini Vardara. Kada se nakon proglašenja Hurijeta pokazalo da se prestankom srpske četničke akcije pod vlast Egzarhije vratio vrlo mali broj sela koje su Srbi do 1908. preoteli i da srpski dobici nisu privremeni, bugarska strana bila je primorana da dojučerašnje neprijatelje ubuduće posmatra kao nužne saveznike. Pregovori krunisani srpsko-bugarskim sporazumom 1912. imali su dakle svoju predistoriju u pokušajima sporazumevanja Svetislava Simića sa komitskim organizacijama i sukobima srpskih i komitskih četa. Budući da je od početka vođena iz Ministarstva inostranih dela s dugoročnim ciljem da primora Bugarsku na sporazum, srpska četnička akcija s razlogom se može smatrati vidom tajne, oružane diplomatije.