"A Most Splendent Path to Jerusalem": Remembering the Holy Land in Medieval Serbian Hagiography

Abstract

Polazeći od teorijskog okvira koji je iznedrila nova generacija pregalaca studija sećanja, autor nastoji da pronikne u mehanizme konstruisanja kulturnog pamćenja u srednjovekovnoj Srbiji na primeru Svete zemlje. U radu se zastupa stav da je „sećanje“ na Svetu zemlju u srpskoj hagiografiji 13. i 14. veka počivalo na širokom spektru hrišćanskih spisa – od kanonskih tekstova Svetog pisma, preko patrističkih traktata i drugih teoloških dela do apokrifa – ali i na hodočasničkom iskustvu svetog Save, koji je u dva navrata pohodio loca sancta i tako u očima srpskih pisaca postao „naslednikom“ Obećane zemlje. Sama činjenica da je Sava hodio Isusovim stopama, upisivao istaknute članove svoje porodice u pomenike palestinskih svetinja i razvijao svoju ktitorsku delatnost na tom prostoru, podstakla je pisanje o prisustvu Srba u Svetoj zemlji i njihovom uključivanju u tokove svete istorije. Međutim, Savinu ulogu u formiranju predstava o Svetoj zemlji ne otkrivaju samo njegova žitija iz pera hilandarskih monaha Domentijana i Teodosija; o tome veoma jasno svedoče i tekstovi u sklopu Danilovog zbornika. Kako otkrivaju životi kralja Dragutina i nekoliko arhiepiskopa iz druge polovine 13. stoleća, Sava je postao svojevrsnim hodočasničkim uzorom kojem su se okretali kako svetovni gospodari tako i crkveni velikodostojnici. Drugim rečima, narativi o Savinom pokloništvu su uključili ideju Svete zemlje – temeljni koncept opštehrišćanskog nasleđa – u ideološki okvir koji je promovisao srpski narod kao novog i punopravnog člana pravoslavne ekumene.