Razvoj matematičke i jezičke pismenosti kod Romskih učenika

Abstract

Osnovni ciljevi ovog rada su da se na osnovu rezultata Nacionalnog testiranja učenika III razreda osnovne škole koje je sprovedeno 2004. godine od strane Zavoda za vrednovanje kvaliteta obrazovanja i vaspitanja utvrdi: (a) do kog nivoa romski učenici uspevaju da razviju neke bazične matematičke i jezičke kompetencije, (b) koliko se razlike u postignuću romskih i neromskih učenika mogu objasniti nižim socio-ekonomskim statusom romskih porodica, a koliko se mogu objasniti nižim kvalitetom nastave kojem su romski učenici izloženi, i (c) ukazati na bar neke aspekte nastave koji utiču na slabije napredovanje romskih učenika. Dobijeni podaci ukazuju da se prosečne školske ocene romskih učenika kreću između 2.5 i 3, a neromskih između 4 i 4.5. Pored toga, postoji veliki i značajan jaz u pogledu stepena razvijenosti bazične matematičke i jezičke pismenosti između romskih i neromskih učenika prosečno postignuće romskih učenika iz matematike je bilo za 134 poena niže od nacionalnog proseka, a iz srpskog jezika za čitavih 154 poena niže od nacionalnog proseka. To znači da romski učenici nakon samo tri godine školovanja već zaostaju u odnosu na druge učenike za 2.2-2.6 školske godine! Svaki drugi romski učenik na kraju trećeg razreda nije uspeo da razvije čak ni ona znanja i veštine koje definišu minalno postignuće učenika III razreda. Konačno, 11% romskih učenika je ponavljalo razred tokom prve tri godine školovanja, dok je to slučaj sa svega 1% neromskih učenika. Ovi podaci pokazuju da romski učenici "gube korak" već na samom startu školovanja i onda nije čudno što skoro 50% romskih učenika ne nastavlja školovanje nakon četvrtog razreda osnovne škole. Dobijeni podaci sugerišu da su romska deca trostruke "žrtve" u pogledu uslova za normalni razvoj. Prvo su "žrtve" lošijih uslova za razvoj tokom ranog detinjstva i to pre svega zbog siromaštva porodica, nižeg obrazovnog statusa roditelja i ostalih porodičnih faktora koji utiču na to da romska deca nemaju priliku da razviju sve one sposobnosti koje razviju druga deca pre polaska u školu. Prva prilika da se romska deca izlože podsticajnijoj sredini za razvoj se propusti već u predškolskom periodu jer je zanemarljiv broj romske dece uključen u predškolske ustanove. Na osnovu podataka izloženih u ovom radu vidi se da su romska deca "žrtve" i nižeg kvaliteta obrazovanja koji dobijaju tokom prvih razreda osnovne škole. Može se reći da romska deca na taj način jednostavno ne dobijaju šansu za razvoj svojih potencijala čime je ugroženo jedno od njihovih osnovnih prava. Pored svega toga, romska deca postaju "žrtve" i mnogih stereotipa koji se baziraju na činjenici da romska deca pokazuju zaostatak u odnosu na neromsku decu u pogledu bazične pismenosti i koji taj zaostatak ne pripisuju krajnje poražavajućim uslovima u kojima se ova deca razvijaju, već ih pripisuju urođenim razvojnim kapacitetima romske dece. U takvoj situaciji ne treba da čudi da se "začarani krug romskog siromaštva" vrti iz generacije u generaciju. U takvoj situaciji takođe ne treba tražiti objašnjenje zašto neka romska deca ne uspevaju da razviju bazičnu pismenost, već se treba začuditi kako neka romska deca, uprkos ovom višestrukom "opterećenju", uspevaju da razviju neke važne kompetencije tokom školovanja. Dobijeni podaci, takođe, ukazuju na neke aspekte nastave koji mogu da ukažu na koji način škola i nastava doprinose dodatno da romska deca ne napreduju tokom školovanja onoliko koliko bi mogli. Uočeno je da se romski učenici razmeštaju u većoj meri nego neromski učenici u odeljenja u kojima je kvalitet nastave najniži, da nastavnici imaju niža očekivanja od romskih učenika, da ih ne podstiču dovoljno, da za njih "skraćuju" i "pojednostavljuju" program itd. Postavlja se pitanje da li su i u pogledu drugih važnih aspekata kvaliteta obrazovanja romski učenici defavorizovani u odnosu na neromske učenike. U svakom slučaju vidi se da se postojeća velika razlika u postignućima romskih učenika u odnosu na neromske učenike samo jednim delom (oko 40%) može objasniti nepovoljnijim socio-ekonomskim statusom romskih porodica, dok je veći deo ovoj jaza determinisan kvalitetom nastave kojem su romska deca izložena u školama. To znači da postoji značajan prostor za poboljšanje postignuća romskih učenika ukoliko bi se značajno unapredio kvalitet obrazovanja kojem su oni izloženi u školama. Ovi rezultati takođe pokazuju da neće biti dovoljno ako se kvalitet nastave romskih učenika dovede do nivoa kvaliteta nastave za neromske učenike. Kvalitet nastave za romske učenike bi morao da bude mnogo viši da bi se kompenzovali nepovoljni uslovi u kojima se romska deca razvijaju pre polaska u školu. Drugim rečima, obrazovne potrebe romskih učenika su veće nego obrazovne potrebe neromskih učenika, a nastava se prilagođava obrazovnim potrebama učenika, a ne obratno. Na taj način škola i nastavnici mogu da pruže adekvatno obrazovanje svoj deci koje će dovesti do toga da ni jedno dete ne bude žrtva svog porekla koje nije moglo da bira.

The main goal of the paper is to analyze educational achievements of Roma students in the lower grades of compulsory education in Serbia, as well as to find out what is the influence of the socio-economic status and the quality of education on the educational achievements. The main source of data is the Grade 3 National Assessment Study which is implemented in Serbia during year 2004. The results show that there is big gap regarding to the educational achievements between Roma and non-Roma students (average score of Roma is more than 130 points behind of national average; about 50% of Roma students do not develop even the basic mathematical and language literacy; and the repeating rate is about 11%). Secondary analysis of the results shows that about 40% of this gap can be explained by the lower socio-economical status of Roma, and about 60% is determined by the lower level of education quality delivered to Roma students in Serbian schools. Moreover, based on the analysis, some aspects of the lower education quality are determined: Roma students are in higher extent than non-Roma students into the classes with the lowest education quality, teachers have lower expectations from Roma students and support them in less extent, curriculum is "shortened" and "simplified" for Roma, etc. The conclusion of the study is that without waiting for general improvement of living and social conditions in which Roma population live in Serbia, there is big space for improvement of education quality delivered to Roma students in Serbian schools.