Konzervacija ili konverzacija - testiranje hipoteze o ponavljanju pitanja

Abstract

Osnovna tema ovog rada je provera hipoteze kojom se tvrdi da ponavljanje pitanja u zadacima konzervacije može biti razlog da deca koja su inače dostigla konkretno-operacionalni stadijum daju pre-operacionalni odgovor. U zadacima konzervacije deca se prvo suočavaju sa dva objekta koji su jednaki po nekoj dimenziji (npr. dve iste čaše koje sadrže istu količinu vode) i treba da odgovore na pitanje da li su dva objekta isti po datoj dimenziji ili je jedan veći, odnosno manji (u pomenutom primeru: Da li u obe čaše ima isto vode ili u jednoj ima više, a u drugoj manje vode?). Kada dete potvrdi da su dva objekta identična u pogledu date dimenzije (u pomenutom primeru količine vode), vrši se transformacija jednog od objekata, ali takva transformacija koja ne dovodi do promene transformisanog objekta u pogledu date dimenzije (u pomenutom primeru: presuti vodu iz jedne čaše u drugu čašu različitih dimenzija ne menja količinu tečnosti). Konačno dete treba da odgovori na pitanje koje je identično pitanju koje je postavljeno pre transformacije (Da li u obe čaše ima isto vode ili u jednoj ima više, a u drugoj manje vode?). Prema Pijažeu zadaci konzervacije su pouzdani indikator konkretno-operacionalnog mišljenja. Međutim, različiti autori su smatrali da deca mogu biti zbunjena ponavljanjem istog pitanja i da ta okolnost može da dovede do toga da deca koja već imaju sposobnost konkretno-operacionalnog mišljenja daju pre-operacionalni odgovor. U osnovi ove hipoteze je pretpostavka da su deca stekla naviku u okviru svakodnevne komunikacije da ponavljanje istog pitanja u kontekstu kada se ništa bitno nije promenilo predstavlja implicitni znak detetu da treba da promeni svoj prvobitni odgovor. Na osnovu ove pretpostavke deca bi razumela ponavljanje pitanja u zadatku konzervacije na isti način i to bi ih navelo da nakon transformacije umesto da izraze uverenje da u dve čaše ima ista količina vode (na šta ih navodi konkretno-operacionalno mišljenje) daju odgovor da u dve čaše ima različita količina vode (na šta ih navodi komunikacija sa eksperimentatorom, tj. ponavljanje istog pitanja). U članku su prikazana dosadašnja istraživanja koja su imala za cilj proveru ove hipoteze. Pored toga, rezultati ovih istraživanja su ponovno analizirani što je dovelo do delimične revizije zaključaka koji su sami autori izveli na osnovu svojih rezultata. Pregled i ponovna analiza rezultata dosadašnjih istraživanja naveli su nas na dva zaključka: (a) na osnovu postojećih nalaza ne može se doneti zaključak o tome da li ponavljanje pitanja zaista utiče na odgovore dece na zadacima konzervacije, i (b) u dosadašnjim istraživanjima efekat ponavljanja pitanja u zadacima konzervacije je ispitivan na indirektan način (različite grupe ispitanika rešavale su različite verzije zadatka konzervacije) što ne omogućava izvođenje pouzdanih zaključaka i da je neophodno da se dizajnira istraživanje u kojem bi se ova hipoteza direktnije testirala. Direktniji test hipoteze o ponavljanju pitanja omogućen je dizajniranjem modifikovane verzije zadatka konzervacije količine tečnosti. Modifikovani zadatak konzervacije se razlikovao od standardnog zadatka po tome što je tečnost iz jedne čaše presipana u čašu koja je bila identična čašama koje su korišćene pre transformacije. Na taj način i deca sa pre-operacionalnog i sa konkretno-operacionalnog stadijuma mogu dati tačan odgovor čime je izvršena kontrola kognitivnog faktora u zadatku konzervacije. Dakle, ukoliko bi dete promenilo svoj odgovor na modifikovanom zadatku to bi značilo da je dete osetljivo na ponavljanje pitanja što znači da ovaj zadatak ispituje osetljivost ispitanika na ponavljanje pitanja u zadatku konzervacije. Pored toga, u istraživanju koje je prikazano u okviru članka, isti ispitanici (58 učenika prvog razreda iz Beograda prosečnog uzrasta 7;11) su rešavali i modifikovani zadatak i standardni zadatak konzervacije tečnosti (balansiranim redosledom) čime je omogućeno da se ispita da li će deca koja su pokazala osetljivost na ponavljanje pitanja (promenila odgovor na modifikovanom zadatku) istovremeno dala preoperacionalni odgovor na standardnom zadatku što bi moralo da se desi ukoliko je hipoteza o ponavljanju pitanja ispravna. Drugim rečima, implikacija hipoteze o ponavljanju pitanja je da treba da postoji korelacija između standardne i modifikovane verzije zadatka konzervacije. Rezultati istraživanja nisu u skladu sa implikacijama koje slede iz hipoteze o ponavljanju pitanja. Prvo, postojali su ispitanici koji su menjali svoj odgovor na modifikovanom zadatku i istovremeno davali konkretno-operacionalni odgovor na standardnom zadatku. Drugo, nije postojala korelacija između odgovora dece na modifikovanom i standardnom zadatku konzervacije. Dobijeni rezultati sugerišu da ponavljanje pitanja deluje u modifikovanom zadatku, ali ne i u standardnom zadatku konzervacije. Moguće je da u standardnom zadatku konzervacije ponavljanje pitanja deca doživljavaju kao smisleno s obzirom da se između dva pitanja nešto bitno promenilo u situaciji (tečnost je presuta u čašu koja je drugačijeg oblika) i da stoga deca nisu zbunjena ponovljenim pitanjem. Takođe, s obzirom da se nešto bitno desilo između dva pitanja deca ne doživljavaju drugo pitanje kao bezrazložno ponavljanje prvog pitanja pa samim tim ne postoje uslovi da deca drugo pitanje doživljavaju kao implicitni znak da je njihov prvobitni odgovor bio pogrešan.

The main goal of the paper is to reanalyze the results of previous studies on the repeated question effect in the conservation task, and to create a more direct test of the repeated question (RQ) hypothesis (repeating of question in the conservation task may mislead concrete-operational children to give the wrong answer since they interpret the repeating as an implicit sign that their first answer is wrong). Reanalysis of previous studies shows that some original conclusions need to be modified, and that a more direct test of the RQ hypothesis is needed. Each participant (N=58, mean age 7;10) was tested by two tasks (conservation of liquid), a standard and modified version. In the modified task, liquid was poured into the same glass, so that the child’s answer was not under influence of his or her level of cognitive development, but only by the repeated question (child who was misled by the RQ would give a wrong answer). According to the RQ hypothesis, children who change their answer on the modified task also need to change their answer on the standard task. Moreover, children who resist the RQ on the standard task do not need to change their answer on the modified task. Results show a different pattern than expected by the RQ hypothesis.