Ostaci životinja i biljaka iz grobnica u sondi 1/05, van utvrđene carske palate Felix Romuliana

Abstract

Tokom iskopavanja grobnice iz perioda tetrahije (kraj 3./početak 4. veka) u neposrednoj blizini južnog bedema carske palate Felix Romuliana sakupljeni su ostaci životinja i biljaka. Životinjske kosti sakupljene su iz sloja koji je prekrivao grobnicu (označen kao sloj A) (tamno-mrka glinovita zemlja sa ostacima sitnijeg građevinskog šuta i fragmentima kasnoantičke srednjovekovne i recentne grnčarije, prosečne debljine oko 35 cm), iz sloja svetlo mrke zemlje ispod njega (označen kao sloj B), koji čini i ispunu grobnice van centralnog groba, zatim tokom iskopavanja centralnog groba u grobnici i dečjeg groba u istočnom uglu grobnice. Otkriveni su ostaci govečeta (Bos taurus), mule (Equus caballus x Equus asinus), ovce (Ovis aries), ovce ili koze (Ovis/Capra), svinje (Sus domesticus) i psa (Canis familiaris), malobrojni ostaci divljih životinja - jelena (Cervus elaphus) i lisice (Vulpes vulpes), kao i jedna kost ptice. Najbrojniji su ostaci govečeta. Zastupljene su najmanje dve jedinke. Na osnovu dužine metakarpusa izračunata je visina grebena od 131.2 cm prema indeksu koji je dao Matolcsi (1970: 113). Na osnovu ovoga se može pretpostaviti da ne pripada sitnijoj lokalnoj rasi, nasleđenoj iz gvozdenog doba, čiji se uzgoj na teritoriji Mezije može pretpostaviti na osnovu podataka iz susednih provincija, već krupnijoj rasi uvedenoj iz Italije. Kosti psa otkrivene su samo u centralnom grobu u grobnici. Pripadaju nekoj većoj rasi psa. I ostaci mule izgleda da su se primarno nalazili samo u centralnom grobu u grobnici. Radi se o većem broju fragmenata i izolovanih zuba koji svi potiču iz iste donje vilice. Starost jedinke kojoj je vilica pripadala je oko 3 godine. Mule, hibridi konja, bile su omiljene životinje u Rimskom svetu. Korišćene su za jahanje vuču pluga i kola, i za nošenje tereta (Clutton-Brock, 1987: 98). Ostaci mule nisu do sada bili otkriveni na nalazištima iz antičkog perioda sa teritorije Srbije. Na osnovu sastava faune i zastupljenosti različitih delova skeleta ne može se doći do pouzdanog odgovora na pitanje da li su sakupljene životinjske kosti u vezi sa pogrebnim ritualom koji se odvijao posle spaljivanja i polaganja ostataka pokojnika u grobnicu. S obzirom da su u slojevima A i B pronađeni delovi istih kostiju, može se zaključiti da su ovi slojevi formirani postdepoziciono, odnosno najverovatnije savremenom obradom zemlje da su životinjske kosti delom izmeštene iz prvobitnog konteksta, i da nepoznati deo uzorka nedostaje. Raznovrsnost ostataka ne govori u prilog hipotezi da su u pitanju obredni ostaci: zastupljeni su ostaci osam vrsta različitih životinja, dve divlje (jelen, lisica) i šest domaćih, od kojih su neke uobičajene stočne životinje gajene zbog mesa i drugih proizvoda (goveče ovca, svinja), a druge domaće životinje koje se primarno ne gaje zbog mesa već kao životinje za vuču i nošenje tereta (mula), ili kao ljubimac ili čuvar (pas). Kod pogrebnih rituala očekivali bismo manju raznovrsnost - ili ostatke životinja koji su prinošeni kao prilog u hrani, kao što su ostaci govečeta ovce i svinje, ili životinja vezanih za pokojnika, što bi mogle biti životinja koju je pokojnik jahao, kao mula, ili njegov sopstveni pas. Raznovrsnost zastupljenih delova skeleta takođe ne ukazuje na njihovu vezu sa pogrebnim obredom: zastupljeni su delovi vilica, odnosno zubi, i različiti delovi ekstremiteta, kako proksimalni delovi koji bi se mogli tumačiti kao ostaci ponuda u hrani (na primer proksimalni delovi butnih kostiju govečeta) tako i distalni delovi (metapodijalne kosti, karpalne i tarzalne i falange govečeta, svinje, i ovce ili koze). Međutim, nije isključena mogućnost da je deo ostataka životinja zaista u vezi sa ritualom koji se odvijao neposredno posle spaljivanja i polaganja ostataka pokojnika u grobnicu, i/ili ponovljenih obreda u znak sećanja na pokojnika, a da deo ostataka potiče iz kulturnog sloja van grobnice. Biljni ostaci izdvojeni su ručnom flotacijom uz korišćenje sita promera 0,25 mm, i pregledani pod binokularnom lupom uvećanja do 45 h. Iz pet uzoraka izdvojeno je ukupno 133 komada ugljenisanog drveta većeg od 1 cm. Najveći broj nalaza (93) čine ostaci jedne vrste hrasta (Quercus). Ostatak nalaza (40) pripisuje se jednoj vrsti javora (Acer). Raspodela nalaza u grobnici je neujednačena. U tri uzorka koji su izvađeni ispod 'plašta' humke u kojoj su se nalazili ostaci lomače (garež, ljudske i životinjske kosti, zlatna fibula) zastupljeni su ostaci oba roda drveća, sa tim da u njima dominira hrast. U grobnoj jami identifikovani su samo ostaci hrasta, dok su nalazi javora dominirali u uzorku koji potiče iz 'plašta' iznad humke. Sastav identifikovanih rodova drveća veoma dobro se uklapa u prirodno okruženje Gamzigrada. U jednom od dva uzorka iz unutrašnjosti grobnice, koji pripadaju naseobinskom sloju u koji je grobnica bila ukopana osim ostataka ugljenisanog drveta jedne vrste javora pronađeni su jedna ugljenisana semenka kulturne vinove loze (Vitis vinifera L. subsp. vinifera) i jedan plodić lepuše broćike (Galium aparine L). U drugom uzorku konstatovani su samo ostaci jedne vrste hrasta.

During the excavations of a tomb located outside the defence walls of the imperial palace, Felix Romuliana, animal and plant remains were collected the analysis of which is the subject of the present study. The faunal remains include the bones and teeth of domestic animals - mule (Equus caballus x Equus asinus), domestic ox (Bos taurus), sheep (Ovis aries), sheep or goat (Ovis/Capra), pig (Sus domesticus) and dog (Canis familiaris), a few remains of wild animals - red deer (Cervus elaphus) and fox (Vulpes vulpes), and bone of a bird. Until now, no remains of mule have been discovered on sites originating from the classical period at the territory of Serbia. As for plant remains, pieces of carbonized oak wood (Quercus) and maple wood (Acer) were found, as well as a carbonized seed of a cultivated grapevine (Vitis vinifera vinifera) and a tiny fruit of goosegrass (Galium aparine).