The Art of Engineering: the First Railway Bridge in Belgrade

Abstract

The modernization processes in Serbia and the urban development of Belgrade in the second half of the 19th century were closely linked to engineering development, railroad building, and the construction of bridges. The Sava river was the state border of Serbia until the end of the First World War. The first Belgrade bridge, the Railway Bridge (1882–1884) over the Sava river was built by the renowned French Compagnie de Fives-Lille pour constructions mécaniques et entreprises. It was a joint project of the Kingdom of Serbia and the Austria-Hungary, and a part of the railway connection of Western Europe with Constantinople (Istanbul) and Salonika (Thessaloniki). The Railway Bridge was destroyed during World Wars, and rebuilt soon afterwards, as it was the most important railroad connection to Belgrade. In the Second World War, German engineering troops have rebuilt the bridge, and renamed it the General Will Bridge (General Will-Brücke). Today, named the Old Railway Bridge, it is an integral part of Belgrade cityscape.

Modernizacijski procesi u Srbiji započeti u drugoj polovini XIX veka i urbanistički razvoj Beograda bili su usko povezani sa razvojem inženjerske struke, izgradnjom mreže železnica i mostova. Prvi beogradski most, Železnički most (1882–1884, danas Stari železnički most) preko reke Save, izgradila je renomirana francuska kompanija Fiv-Lil (Compagnie de Fives-Lille pour constructions mécaniques et entreprises). Jedan od najvažnijih projekata ugovorene železničke veze između Austrougarske i Kraljevine Srbije bio je granični most preko reke Save u Beogradu. Most je bio deo veze Zapadne Evrope sa Carigradom i Solunom. Železnički most na reci Savi je bio od varenog gvožđa i imao ukupnu dužinu 463 metra. Konstrukcija je bila rešetkasta, sa paralelnim pojasevima i ispunom od ukrštenih vertikala i dijagonala, preko pet otvora. Fiv-Lil je takođe izgradio železničku prugu između Budimpešte i Beograda, odnosno Zemuna (linija Pešta–Semlin), dugu 420 kilometara, sa nekoliko tunela i dva velika mosta – preko Dunava u Novom Sadu i Železničkim preko Save u Beogradu. Na početku Prvog svetskog rata, ubrzo nakon ponoći, 29. jula 1914. godine zbog intenziviranja vatre, kapetan Mihailo Alić je sa saborcima minirao Železnički most i nadirućoj austrougarskoj vojsci prekinuo jedinu vezu sa desnom obalom Save. Tri dela gvozdene konstrukcije pala su u reku, dok su stubovi i temelji ostali neoštećeni. Za vreme okupacije, neprijateljska vojska je obnovila Železnički most jer je bilo bitno uspostaviti saobraćaj sa Bugarskom i Osmanskim carstvom. Most su porušili u toku povlačenja 1918. godine. Nakon rata Železnički most je ponovo podignut i predstavljao je važnu železničku vezu između dve teritorije Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca (od 1929. Kraljevine Jugoslavije), kao i značajnu rutu međunarodne pruge. U Beogradu su se tokom međuratnog perioda izgradili Most viteškog kralja Aleksandra I Ujedinitelja (1929–1934) preko Save i Pančevački most kralja Petra II (1927–1935) preko Dunava. Tokom Drugog svetskog rata, zbog nadiranja neprijateljske vojske preko Banata i Srema, u Beogradu su u noći 11/12. aprila 1941. godine minirani mostovi. Na Savi su delimično porušeni Železnički most i Most kralja Aleksandra I. Na Dunavu su mineri jugoslovenske vojske uništili središnji deo Mosta kralja Petra II. Nemačke železničke trupe su od 23. aprila do 29. maja 1941. godine obnovile Železnički most preko Save rešetkastom ratnom konstrukcijom. Tom prilikom je i postavljen natpis: General Will-Brücke / Erbaut von Eisenbahnpionieren / vom 23. 4. – 29. 5. 1941. (Most generala Vila / izgradili železnički pioniri / od 23. 4. – 29. 5. 1941.). Novi most je svečano pustio u saobraćaj general Joahim fon Korcflajš (Joachim von Kortzfleisch). Voz ukrašen cvećem prešao je preko mosta, nazvanog po generalu Otu Vilu (Otto Will), zapovedniku železničkih trupa. Nemačkim trupama bio je potreban dupli kolosek, pa su 20 m nizvodno započeli gradnju paralelnog mosta. Drugi most je bio u izgradnji do 1944. godine. U savezničkom bombardovanju oba mosta su oštećena, a tokom povlačenja nemačke vojske u oktobru 1944. godine i minirana. Sanacija je izvršena tokom 1945. godine, kada je uklonjena konstrukcija prvog železničkog mosta, a delovi drugog mosta upotrebljeni na prvobitnom železničkom mostu. Mostovi su prvi u ratu stradali i prvi su se nakon rata obnavljali. Kroz njihovu izgradnju i ideološki kontekst mogu se sagledavati kompleksni društvenopolitički i kulturni aspekti vremena u kome su nastajali. Stari železnički most u Beogradu preko reke Save simbol je istorije inženjerskih poduhvata i mesto kolektivnog sećanja.